ORUÇ HÜKÜMLERİ
ORUÇ HÜKÜMLERİ -1- Niyet: Bütün ibadetler gibi oruç da niyetle birlikte olmalıdır. Şöyle ki; yemek, içmek ve orucu bozan diğer şeylerden çekinmek, Allah’ın emri olduğu için olmalıdır. Mükellefin içinde böyle bir niyetin olması yeterlidir; dille söylemesi gerekmez. Niyetin Zamanı: Müstehap Oruçlarda: Akşamın ilk vaktinden akşam ezanına bir niyet edecek vakit kalıncaya dek müstehap oruca niyet edilebilir. Vacip Oruçlarda: 1-Ramazan ayı orucu gibi muayyen (başlangıç ve bitiş tarihleri belli) vaciplerde: Sabah ezanına kadar niyet edilirse oruç sahihtir. Bu oruçta öğle ezanından önceye kadar niyeti bilerek geciktirmek orucu batıl eder, ama unutularak veya hüküm bilinmediğinden dolayı bu vakte kadar niyet geciktirilirse, vacip ihtiyat gereği oruca niyetlenilmeli, tutulmalı, daha sonra ise bu orucun kazası yerine getirilmelidir. Öğle ezanından sonra bu oruca niyet edilemez. 2-Ramazan ayının kazası gibi muayyen olmayan vacip oruçlarda: Öğleye kadar niyet edilebilir, ama öğleden sonra niyet edilemez.
Oruç vakti fecrin doğuşuyla başladığından, niyet de fecirden sonraya ertelenmemelidir. Fecirden önce niyet etmek daha iyidir.
Akşamın ilk vaktinde ertesi gün oruç tutacağını niyet eden bir kimse, uykuya dalar ve sabah ezanından önce uyanamazsa ya da meşgul olduğu bir işten dolayı sabah olduğunun farkına varmazsa, daha sonra vaktin girdiğini anlasa da o günkü orucu tutabilir, sahihtir.
Ramazan ayında bilerek sabah ezanına kadar niyet etmeyen ve gün içinde niyetlenen kimsenin orucu batıldır. Ancak o gün boyunca orucu batıl eden şeylerden uzak durmalı ve Ramazan ayından sonra o günün orucu kaza edilmelidir.
Unutkanlıkla ya da hükmü bilmediğinden dolayı oruç için niyet etmeyen ve gün içinde durumu fark eden bir kimse, orucu bozan şeylerden herhangi birisini yapmışsa o günün orucu batıldır. Ancak gün boyu orucu batıl eden şeylerden sakınmalıdır. Durumu fark ettiğinde orucu bozan herhangi bir şey yapmamışsa bakılır: Eğer vakit öğleden sonraysa, orucu batıldır; ama öğleden önceyse vacip ihtiyat gereği oruca niyetlenmeli ve daha sonra o günün orucunu kaza etmelidir.
Kefaret ve kaza orucu gibi Ramazan orucu dışındaki vacip oruçlarda öğleye yakın bir vakte kadar orucu bozan herhangi bir şey yapmamış kimse, dilerse öğle vakti girmeden niyet edilebilir ve o gün oruç tutabilir.
Müstehap oruçlar için gün içindeki herhangi bir vakitte niyet edilebilir. Ancak niyet vaktine kadar orucu bozan herhangi bir şey yapılmamış olmalıdır.
Ramazan ayına ait vacip kaza orucu olan bir kimse müstehap oruç tutamaz. Hatta vacip oruca niyetlenme vakti geçmiş olsa dahi (öğle vakti girse dahi), müstehap oruca niyet etmek sahih değildir. Bunu unutarak müstehap oruca niyet eden bir kimse, gün içinde (ister öğleden önce, ister öğleden sonra) durumu fark ederse, orucu batıldır. Ancak öğleden önce durumu fark etmişse, niyetini vacip kaza orucu niyetine çevirebilir ve bu şekilde tuttuğu orucu sahih olur.
Hasta bir kimse gün içinde iyileşirse oruca niyet etmesi gerekmez. Ancak öğleden önce iyileşirse ve o ana kadar orucu bozan herhangi bir şey yapmamışsa, müstehap ihtiyat gereği o günün orucuna niyet etmeli ve daha sonra kazasını yerine getirmelidir. Uyarı: *Ramazan ayına ait kaza orucu olan bir kimse müstehap oruç tutarsa, bu oruç kaza orucu yerine geçmez. *Boynunda kaza orucu olup olmadığını bilmeyen bir kimse, “Vacip veya müstehap olsun, şer’an tutmam gereken oruç hangisiyse, o niyetle oruç tutuyorum” niyetiyle oruç tutarsa ve gerçekte boynunda kaza orucu olursa, tuttuğu bu oruç kaza orucu yerine geçer. Niyette Devamlılık 1- Oruçta niyetin devamlılığı vaciptir. 2- Niyetin devamlılığını bozan şeyler şunlardır: *Niyeti bozmak: Gün içerisinde oruç tutmaktan vazgeçip orucu devam ettirmemeye niyetlenmek demektir. Bu durumda oruç batıl olur ve yeniden orucu devam ettirmeye niyetlenmenin faydası olmaz. *Orucu devam ettirip ettirmeme konusunda tereddüt etmek: Burada tereddütten kasıt, mükellefin böyle bir ikilem içinde kalması, ancak henüz orucu bozacak bir şey yapmaya karar vermemesidir. Bu durumda vacip ihtiyat gereği orucunu tamamlamalı, daha sonra kazasını yerine getirmelidir. *Niyeti bozmaya azmetmek: Azmetmekten kasıt, mükellefin orucu bozacak herhangi bir şey yapmaya karar almış olması, ancak henüz orucunu bozacak bir şey gerçekleştirmemiş olmasıdır. Bu durumda vacip ihtiyat gereği orucunu tamamlamalı, daha sonra kazasını yerine getirmelidir. Uyarı: Niyetin devamlılığıyla ilgili belirtilen hükümler Ramazan ayı ve adak orucu gibi muayyen oruçlar için geçerlidir. Dolayısıyla sünnet oruçlarda ve muayyen olmayan vacip oruçlarda mükellef niyetini bozmak ister de orucu bozacak herhangi bir şey yapmazsa, öğleye kadar (müstehap oruçlarda da akşama kadar) yeniden niyet ederek orucunu tutabilir. Orucu Bozan Şeyler 1- Yemek-içmek. 2- İstimna (mastürbasyon). 3- Allah’a, peygamberlerine (a.s) ve masumlara (a.s) yalan isnat etmek (vacip ihtiyat gereği.) 4- Boğaza yoğun toz kaçırmak (vacip ihtiyat gereği). 5- Başın tamamını suya daldırmak (vacip ihtiyat gereği). 6- Sabah ezanına kadar cenabet, hayız ve nifas halinde kalmak. 7- Sıvı şeylerle tenkiye yapmak. 8- Kasıtlı olarak kusmak. Yemek-İçmek 1-Oruçlu olduğu halde bilerek bir şeyi yiyen ya da içen kimsenin orucu batıl olur. Yenilen veya içilen şey ister normal olarak yenilip içilen şeyler olsun, ister kağıt gibi normalde yenilip içilmeyen şeyler olsun, ister de bir iki damla su veya biraz ekmek kırıntısı gibi az veya çok şeyler olsun hüküm aynıdır. 2-Oruçlu kimse dişleri arasında kalmış yiyecek parçasını bilerek yutarsa orucu batıl olur. Ama dişlerinin arasında bir şey kaldığına emin olmazsa ya da dişleri arasında kalan şeyin boğaza ulaştığına emin değilse veya o şeyi bilerek yutmamışsa orucu batıl olmaz. 3-Vacip veya müstehap oruçlarda bilmeden veya yanlışlıkla bir şeyi yiyip-içmek orucu batıl etmez. 4-Ağızdaki tükürüğü yutmak orucu batıl etmez. 5-Vacip ihtiyat gereği oruçlu kimse vitamin iğnesi, damara yapılan iğneler ve serum çeşitlerini yaptırmaktan çekinmelidir. Kola yapılan iğneler, uyuşturma maçlı yapılan iğneler ve yaraların üzerine konan ilaçların sakıncası yoktur. 6-Vacip ihtiyat gereği oruçlu kimse burun ve dilaltı yoluyla bedene alınan uyuşturucu maddelerden sakınmalıdır. 7-Sahur yemeği yerken sabah olduğunu farkeden bir kimse, ağzındaki lokmayı dışarı çıkarmalıdır. Bilerek yuttuğu takdirde orucu batıl olur. 8-Boğazdaki balgamı, ağızın içine ulaşmadığı sürece yutmak orucu batıl etmez. Ancak ağızın içine ulaşmışsa, vacip ihtiyat gereği yutulmamalıdır. 9-Tansiyon tedavisi için hap kullanmak zorunda olan oruçlunun bu hapı kullanmasında bir sakınca yoktur. Ancak kullandığı takdirde orucu batıl olur. (Tıbbi tedavi için hap kullanmak “yemek” hükmüne girer.) 10-Diş etinden gelen kan yutulmadığı müddetçe orucu batıl etmez. Sözü edilen kan tükürüğün içinde kaybolacak kadar az olursa necis değildir ve onu yutmanın sakıncası yoktur. Yine, tükürüğün kanlı olup olmadığında şüphe edilirse, onu yutmanın sakıncası yoktur ve oruca bir zararı olmaz. Uyarı: Sırf ağızdan kan geldi diye oruç batıl olmaz, ama o kanın boğaza ulaşmasını engellemek vaciptir. Cinsel İlişki: 1- Cinsel ilişki, meni gelmese dahi orucu batıl eder. 2- Oruçlu olduğunu unutarak cinsel ilişkiye giren kimsenin orucu batıl olmaz. Ancak hatırladığı an bu eylemi terketmek zorundadır. Aksi takdirde orucu batıl olur. İstimna (Mastürbasyon) 1- Bilerek kendisinden meni gelmesine neden olacak bir iş yapan kimsenin orucu batıl olur. 2- Gündüz uyku halinde cenabet olmak orucu batıl etmez. Hatta oruçlu kimse uyuduğu zaman cenabet olacağını bilse dahi uyumasının sakıncası yoktur. 3- Kendisinden meni çıkmak üzereyken uykudan uyanan kimsenin meni çıkmasını engellemesi gerekmez. Allah’a, Peygamberlere ve Masumlara Yalan İsnat Etmek: 1-Sonradan tövbe edilse dahi Allah’a , peygamberlere ve masumlara (a.s.) yalan isnat etmek orucu batıl eder. 2-Yalan olduğu bilinmeyen kitaplarda yazılı hadisleri nakletmenin sakıncası yoktur. Ancak müstehap ihtiyat gereği hadisin yazıldığı kitap belirtilerek nakletmek daha iyidir. (Örneğin, “Falan kitapta peygamberimizin şöyle buyurduğu nakledilmiştir” denebilir.) Boğaza Yoğun Toz Kaçırmak: 1- Oruçlu kimse vacip ihtiyat gereği, yeri süpürürken havaya kalkan yoğun toz kütlesinin boğazına kaçmasına mani olmalıdır. Ama boğaza kaçmadan, tozun sadece ağıza ve buruna dolması orucu batıl etmez. Aynı şekilde, sigara vb. şeylerin dumanı, vacip ihtiyat gereği orucu batıl eder. 2- Oruçlu kimse nefes darlığı dolayısıyla ilaçla karıştırılmış pudra veya sıkıştırılmış gaz spreyi kullanmak zorunda kalır da genizine kadar bu ilacı sıkarsa, orucu sakıncalı olur. Sözü edilen ilacı kullanmadan oruç tutması mümkün değilse veya kullanmadığı takdirde çok meşakkate sebep olacaksa bu spreyi kullanması caizdir. Ama vacip ihtiyat gereği orucu bozan diğer şeylerden sakınmalı ve mümkün olduğu takdirde bu oruçları daha sonra ilaçsız olarak kaza etmelidir. Başı Suya Daldırmak: 1- Bilerek başının tamamını suya daldıran oruçlunun vacip ihtiyat gereği orucu batıldır ve o günün orucunu kaza etmesi gerekir. 2- Bir önceki şıkta açıklanan başı suya daldırma meselesinde, sadece başın suya dalması ile bedenle birlikte başın suya dalması arasında bir fark yoktur. (İki şekilde de oruç vacip ihtiyat gereği batıl olur). 3- Başın bir kısmı suya daldırılır, çıkarılır ve daha sonra diğer kısmı suya daldırılırsa oruç batıl olmaz. 4- Başın tamamı suya daldırılırken saçların bir kısmı dışarda kalsa da oruç batıl olur. 5- Başın tamamının suya dalıp dalmadığında şüphe edilirse oruç sahihtir. 6- Elinde olmaksızın suya düşen ve başının tamamı suya dalan kimsenin orucu bozulmaz. Ancak başını hemen sudan dışarıya çıkarmalıdır. Oruçlu olduğunu unutarak başını suya daldıran kimsenin de orucu batıl olmaz. Ancak oruçlu olduğunu hatırladığı an başını sudan çıkarmalıdır. 7- Dalgıç elbisesi gibi su geçirmeyen bir elbiseyle suya dalan kimsenin giydiği elbise başına yapışık bir elbise ise, orucu sakıncalıdır ve vacip ihtiyat gereği sonradan orucunu kaza etmelidir. 8- Tas vb. bir şey ile başa su dökmek orucu bozmaz. Sabah Ezanına Kadar Cenabet, Hayız ve Nifas Halinde Kalmak: 1- Ramazan ayı gecesinde cenabet olan bir kimse sabah ezanına kadar gusül almalıdır. Bilerek sabah ezanına kadar guslü geciktirmek orucu batıl eder. Bu hüküm, Ramazan orucunun kazasında geçerlidir. Uyarı: *Ramazan ayı gecesinde cenabet olan kimse herhangi bir kastı olmaksızın sabah ezanına kadar cenabet kalırsa, örneğin uykuda cenabet olur ve sabaha kadar uyuya kalırsa, orucu sahihtir. *Cenabet kalmaktan dolayı orucun batıl olması hükmü, Ramazan ayı orucuyla Ramazan ayı orucunun kazasına yöneliktir. Diğer oruçlarda, özellikle de müstehap oruçlarda cenabet kalmak, orucun batıl olmasına neden olmaz. 2- Ramazan ayında, fecrin doğuşuna dek gusletmeyi unutan ve bu halde sabahlayan bir kimsenin orucu batıldır. Vacip ihtiyat gereği Ramazan ayı orucunun kazasında da hüküm aynıdır. Ancak diğer oruçlarda bundan dolayı oruç batıl olmaz. 3- Oruçlu kimsenin cenabetli olmaması gerektiğini bilmeyerek cenabetli olduğu halde birkaç gün oruç tutan kimsenin tuttuğu oruçlar batıldır ve bu oruçları kaza etmesi gerekir. 4- Ramazan ayında, necis suyla guslettikten birkaç gün sonra böyle bir suyla guslettiğini farkeden kimsenin tutmuş olduğu oruçlar sahihtir. 5- Ramazan ayı gecesinde gusletmesi gereken bir kimse vakit darlığı, suyun zararlı olması veya benzeri bir sebeple gusledemezse gusül yerine teyemmüm etmelidir. Uyarı: *(Gusül abdesti alamadığı için onun yerine) teyemmüm eden bir kimse, Ramazan ayı gecesinde kendisini bilerek cenabetli edebilir. Ancak sabah ezanına kadar teyemmüm alacak yeterlilikte vakti olmalıdır. *Cenabetli bir kimse sabah ezanından önce gusleder veya gusül yerine teyemmüm alır da sabah ezanından sonra elinde olmayarak tekrar kendisinden meni gelirse, orucu sahihtir. 6- Uyku halinde cenabet olan kimsenin orucu batıl olmaz. Dolayısıyla oruçlu şahıs sabah ezanından önce ya da sonra uyur ve uykuda cenabet olur da ezandan sonra uyanırsa, bu cenabetlik onun orucuna zarar vermez. Ancak namaz kılmak için gusletmesi vaciptir ve namaz vaktine kadar guslü geciktirmesinin sakıncası yoktur. Uyarı: *Ramazan dolayısıyla veya başka sebeple oruç tutan şahıs uykuda cenabet olursa, uyandıktan sonra hemen gusletmesi vacip değildir. 7- Uyanıkken cenabet olan ya da uykuda cenabet olduktan sonra uyanan bir kimse, uyuduğu takdirde sabah ezanına kadar uyanamayacağını bilirse, cenabet guslü almadan uyuması caiz değildir. Eğer uyur ezan öncesi gusledemezse orucu batıl olur. Ancak uyurken sabah ezanından önce uyanacağına ihtimal verir ve uyandığında gusledeceğini düşünerek uyur da ezandan önce uyanamazsa, o günün orucunu kaza etmeli, müstehap ihtiyat gereği keffaret de vermelidir. Uyarı: Ramazan ayı gecesinde, sabah ezanından önce uyanan ve cenabet olup olmadığında şüphe eden bir kimse, bu ihtimale itina etmeyerek tekrar uyur da sabah ezanından sonra uyandığında ezandan önce cenabet olduğunu anlarsa bakılır; bu durumda eğer sabah ezanından önce il uyandığında cenabetten bir eser görmemiş, sadece ihtimal vererek uyumuşsa, sabah ezanından önce cenabet olmuş olsa dahi orucu sahihtir. Yine, sabah ezanından önce cenabet olduğu halde cenabet olduğunun farkına varmayan ve sabah ezanından sonra durumu fark eden kimsenin de orucu sahihtir. 8- Hayız veya nifas kanından temizlendikten sonra gusletmesi gereken kadının, sabah ezanına kadar gusletmeyi geciktirdiği takdirde orucu batıl olur. 9- Oruçlu bir kadın, gün içinde, akşama yakın bir saatte dahi olsa hayız veya nifas kanı görecek olursa, orucu batıl olur. Uyarı: *Muayyen adak orucu (zamanı belirli) tutarken adet gören kadının orucu batıl olur ve adetten temizlendikten sonra o günün kazasını tutması gerekir. Sıvı Şeylerle Tenkiye Yapmak 1- Sıvı şeylerle tenkiye yapmak tedavi amaçlı olsa dahi orucu batıl eder. 2- Bazı kadın hastalıklarının tedavisi için bedenin içine yerleştirmek suretiyle kullanılan yağlı fitiller orucu bozmaz. Bilerek Kusmak 1- Hastalık dolayısıyla veya benzeri bir nedenle kusmak zorunda olunsa dahi bilerek kusmak orucu bozar. Ancak yanlışlıkla veya istem dışı kusmanın sakıncası yoktur. 2- Geğirme esnasında mideden ağıza gelen şeyler dışarı atılmalıdır. Ancak istem dışı geri yutulması orucu bozmaz. Orucu Bozan Şeylerle İlgili Birkaç Mesele 1- Bilerek veya kendi isteğiyle orucu batıl eden şeylerden herhangi birini yapan kimsenin orucu batıl olur. Ancak bilerek olmazsa, mesela ayağı kayıp suya düşer de başı suya dalarsa veya unutarak bir şeyler yerse ya da zorla boğazına bir şeyler dökerlerse orucu batıl olmaz. Bu hükümde Ramazan orucuyla diğer oruçlar veya müstehap oruçla vacip oruçlar arasında bir fark yoktur. Uyarı: Başkasının zorlaması sonucu (mesela orucunu yemediği takdirde kendisine veya malına zarar vermekle tehdit edilen ve bu zorunluluktan dolayı) orucu bozacak bir şey yapan kimsenin orucu batıl olur. 2- Mükellef, yanlışlıkla orucu bozan bir şey yapar, daha sonra durumu farkeder ve orucunun batıl olduğunu zannederek bu kez bilinçli olarak orucunu bozarsa, (daha sonra önceki yaptığının orucunu bozmadığını anlasa da) orucu batıl olur. 3- Mükellef orucu bozan bir şey yapıp yapmadığında şüphe ederse, mesela ağzına dolan yoğun tozun boğazına kaçıp kaçmadığında veya ağzındaki suyu yutup yutmadığında şüphe ederse, orucu sahihtir.